10 YIL GECİKMİŞ YAZI
Arguvan ve Köyleri Eğitim ve Kültür Vakfı tarafından 1998 yılında basılan, Muharrem Temiz tarafından hazırlanan " Arguvan Ezgileri 1" adlı eseri incelediğimde çok sayda düzeltilmesi gereken bölümler görmüştüm. Kitabın hazırlayıcısı ve dönemin yöneticileri ile görüştüğümde bu yanlışlıkların yazım hatası olduğunu bildirmişlerdi. 2008 yılında yine aynı vakıf ve hazırlayıcının okuyucuya sunduğu "Arguvan Ezgileri 2" adlı eseri incelediğimde aynı yanlışlıkların sürdüğünü gördüm. İlk kitap ile ilgili bir inceleme-eleştiri yazısını yazmadığım için kendimi suçladım. Gecikmiş bu yazıyı kaleme aldım.
Bu inceleme-eleştiri yazısında amacım: Asla bir eseri karalamak, kötülemek değildir. Böylesi eserlerin ne kadar büyük emeklerle oluşturulduğunu; bir tek dörtlük için kaç günün-gecenin harcandığnı bilenlerden biriyim. Bundan sonra yapılacak çalışma ve yayınlara ışık tutmak, daha iyi, daha güzel eserlerin oluşmasına katkı sunmak amacıyla bu yazıyı hazırladım.
Arguvan Ezgileri 1 (Kitap 1) 60 tanesi notaya alınmış, 48 i notasız 108 eserden, Arguvan Ezgileri 2 (Kitap 2) ise 71 notaya alınmış eserde oluşmaktadır. Kitap 1 de Notasız yazılan iki eser ( Kayanın dibinde malmı yayılır ve Er kalkan aşıklar erdi menzile) aynı zamanda notaya alınanlar içinde de verildiği için değerlendirmeye alınmamıştır. İki kitapta 131 i notaya alınmış 177 eser mevcuttur.
Eserler yöresi, kaynak kişisi, derleyici-notaya alıcısı, söz yapısı olarak incelenmiştir. Müzikleri ayrı bir inceleme konusudur. Şunu söylemeliyim ki: Notaya alınan eserlerin tamamına yakını kırık havalardır.
A- YÖRE:
Her iki kitaptaki 131 notalı eserin yöresi olarak: 68 Arguvan, 29 Minayik(Kuyudere), 9 Emirler, 6 Atma Yöresi, 4 Germişi(Ermişli), 2 Hastek, 2 A.Sülmenli, 2 Y.Sülmenli, 2 Yeniköy, 1 Akören, 1 İsaköyü-Karahüyük, 1 Arguvan-Hekimhan, 1 Arguvan-Arapkir, 1 Mamusa (Koçak), 1 Ericek verilmiştir.
Hekimhan ve Arapkir ile ortak verilenler de eklendiğinde eserlerin 70 inde yöre olarak Arguvan verilmiştir. ( Türküleri ilçelere hatta iki köye bölüştürmek de güzel fikir) Kalan 61 eserin 2 tanesi de Arapkir′n bir köyü olan Hastek′den derlenmiş. Kalan 59 eserin 29 unun Minayik köyüne ait olması, kalan yarısının da Arguvan′ın 45 köy ve 72 mezrasına kalması düşünmeye değer..Bu haliyle Arguvan′ı kapsayan bir çalışma olduğunu söylemek zordur. Arguva′ın tüm köylerini de kapsayan bir çalışmanın gerekliliği düşünülmelidir.
Sn.Ali Ekber Gülbaş (Ekberi)′in eserleri: Eymirin Eymirin (Kitap 2-s.65) Git gayri (Kitap 2-s 72), Öldürürsün (Kitap 2- s 116) sırasıyla Arguvan, Y.Sülmenli, Y.Sülmenli olarak verilmiştir. İsaköylü Aşıki Ahmet′in "Arayı arayı benim bulduğum" (Kitap 2 s.17)adlı eserinin yöresi Minayik olarak verilmiştir. Eymirli Süleyman Efe′nin "Nolur Nolur" (Kitap 2 sç111) adlı eseri de Minayik′e mal edilmiştir.Kaynak kişinin köyüne göre yöre verildiği düşünülecek olursa Karahüyüklü Sadık Yılmaz′dan alınan " Bazı Bazı" adlı eser( Kitap 2-s.38), Erhan Yılmaz′dan alınan "Name geldi vatanımdan" adlı eser (Kitap 2-s.107), Ali Yılmaz′dan alınan "Nefes sarf eyleyip salma araya" adlı eser(Kitap 2 s.109) neden Karahüyüğe yazılmamıştır?
B-DERLEMEDE KAYNAK KİŞİLER
131 Notalı eserde 45 değişik kişiden yararlanılmıştır. Dört eserde kaynak kişi verilmemiştir.( Bu gün bize pir geldi, Eymirin eymirin, Her sabah her seher, Oy dağlarım oy gaderim) Derlemecilik kurallarına göre ilginç bir tablo oluşmaktadır.
Eymir′in Eymirin türküsünün kaynağı bellidir. Eserin söz yazarı Aşık Ekberidir. Eymir türküleri adlı kasette Erhan Yılmaz tarafından söylenmiş koro da eşlik etmiştir. Eserlerin çoğunu kasetlerden derledikleri belli olan derlemeciler bu kaseti dinlememişler midir?
Kİtap 1 de "Pirin elinden elinden" adlı eserde Kaynak kişi ve derlemeci Muharrem Arı verilmiştir. (Yanında Ayla Karaca da derlemeci) Bu da bir yanlış yazılımdır sanırım?
Bir çok eserde derlemeci ile kaynak kişinin görüşmesinin mümkün olmadığı tarihi olarak ortada iken buna derlemecilik demek yanlıştır. "Ses kayıtlarından aldık" dense daha etik olurdu.
C-DERLEYİCİ-NOTAYA ALAN
131 notalı eser 33 değişik kişi tarafından derlenmiş ve notaya alınmıştır.Bunlardan 60′ı Muharrem Temiz, 11′i Gani Pekşen, 7′si Seval Eroğlu, 6′sı Yasemin Eroğlu , 6′sı Abdurahman Çıplak, kalan 41′i de 28 değişik kişi tarafından yapılmıştır.
"Name Geldi Vatanımdan" (Kitap 2-s.107) adlı eserin derleyicisi Ali Yılmaz kimdir? Karahüyük Köyü′nden M.Ali oğlu, 1934 doğumlu Ali Yılmaz ise derleyici değil, kaynak kişi olabiir. Aynı isim Kitap 2-s.109 daki "Nefes sarfeyleyip" adlı eserin kaynak kişisidir. Bu eserin derleyicisi belli değildir?
Kitabın hazırlayıcısı dışındaki 32 derleyiciden bu eserlerin yayınlanması için izin alınmış mıdır? Bazı kitap ve kaynaklardan alındığı belli olan eserler vardır. Örneğin:
KİTAP 2
ESER SAYFA
1- Ağbaba semahı 10-16
2- Arzuhalım eyle 19-21
3- Divane gönlümün 52-55
4- Enbiya içinde 61-64
5- Gidem dedim 69-70
6-İnayettir 88-90
7- Kaldır dostum 92-94
8- Kıblemdir 95-97
9-Önüme bir çığır 117-120
10-Sorma be birader 124-130
11-Zahit mezhebimden 145-151
Yukarıdaki eserler Dr.Gani Pekşen tarafından yayımlanan "Anadolu derlemelerim 1" (Ege Üniversitesi Basımevi Bornova-İzmir .2007) adlı eserinden alınmıştır. Ancak ilgili eserden alındığına dair herhangi bir bilgi verilmemiştir. Yararlanılan bir eser hakkında bilgi vermemek etik yönden uygun bir davranış değildir.
D- DERLEMELERDEKİ SÖZ SAKATLIKLARI
KİTAP 1
1- Sayfa 6-7 "Aşağıdan gelir omuz omuza": Eser Aşık Bektaş′a aittir.3. dörtlüğü ve bağlantıda söz yanlışlıkları vardır. Doğru sözler Arguvanlı ozanlar 1, Ağıt 2008 ve Eymir türküleri kasetinde mevcuttur.
2- Sayfa 16-17 " Bu gün ben dostumu gördüm" Eser Aşık Mücrimi′nin değil Aşık Meluli′nindir. Doğru sözler "Aşık Meluli Divanı" sayfa 75 de bulunmaktadır.
3- Sayfa 39 "Fırat kenarında yüzen kayıklar" Bu ağıt Aşık Bektaş tarafından yakılmıştır.Bölgemizde söylenen şekli farklıdır.
4- sayfa 57 "Gurbet sana köyüm bana" Türkünün adı yanlış ve tutarsız. Türkülerde tutarsızlığa yer yoktur.
5- sayfa 65 "Kapının önünde önlük dikiyi" Bir dizesinde "Dedim güzel sen kimlerin yarisin?" denmiş. Böyle bir yanlışlık olur mu?
6 - sayfa 82 "pirin elinden elinden" Kul Himmet yada Kul Mahmut mahlasıyla söylenen bu deyişin sözleri yanlış.
7- sayfa 46 "gelin oldum karabelin eline" ve sayfa 86 daki "Sabah olur oğlan gider işine" ikisi aynı türkünün dörtlükleri
8- sayfa 93 " Şu dünyada adem oğluyum dersin" Aynı sözler Karac′oğlan′ın bir şiirinde var.Bu Hüseyin mahlaslı aşık kimdir?
KİTAP 2
1- " Bazı bazı" Eser Ali Yılmaz′ındır. Erhan Yılmaz tarafından çalınmış söylenmiştir. Bir dörtlüğü eksik yazılmıştır. (Mahlaslı dörtlük)
2- "Bu gün bize pir geldi" Kul Himmet Üstadımın bir tevhididir. 27 dörtlüklüdür. Baştaki dize yanlıştır.
3- "Bu gün erenlere kurban" Nesimi′nin bu deyişinde sözler değiştirilmiş ayak bozulmuştur.
4-" Dostum aşk meyi ver bana" Seyyit Nizamoğlu′nun bu deyişinde sözlerde yanlışlıklar var. Deyiş de eksikdir.
5- sayfa 65 "Eymirin eymirin" Bayranca "Ayranca" olacak.
6- sayfa 111 "Nolur Nolur" Söz yanlışlıkları var.
7- sayfa 142 söz yanlışlıkları var. "vız gelir" ne demektir?
Yukarıdaki hatalar derlemecilerin, aceleciliği, çoğu kere kaynak kişiyle yüz yüze çalışmadıkları (hatta hiç görmedikleri, kasetlerden dinleyip yazdıkları)nı düşündürmektedir.Derlemeler herhangi bir denetlemeden geçmiş midir? Yoksa derlemeci, denetlemeci aynı kişi midir?
KİTAP 1 NOTAYA ALINMAMIŞ UZUN HAVA TÜRKÜLER BÖLÜMÜ
Notaya alınmamış eser sayısı 48 dir. Bunlardan ikisinin notaya alınmış halleri birinci bölümde vardır. Bu türkülerin çoğunluğunun kasetlerden deşifre edilip yazıldığı anlaşılıyor. Sadece kaynak verilmiş kimin derlediği yazılmamıştır. Şu türkülerin ise ayrı bir özelliği var:
Türkü Sayfa Kaynak
1-Dağlarınan taşlarınan 107 Kerem Altıner
2- Güneşe söylenki 125 Anonim
3- Bacamızdan çıkar 126 "
4-Sabah güneşydin 127 "
5- Sabahınan bir yel esti 128 "
6- Kapısının önü 129 "
7- Meyil verdim 133 "
8- Nazlı yar honunu 134 "
9- Hangi dağa varsam 135 "
10- Dede türküsü 136 "
11- Sultanım 137 "
12-Orgun orgun 138 "
Bu türküler Erhan Yılmaz tarafından yayımlanan "Yılmadan yorulmadan" (Mert matbaası, 1997-Ankara) adlı eserinden alınmıştır. Erhan Yılmaz tarafından kasetlere okunan eserlerdir. Erhan Yılmaz′dan izin alınmış mıdır? Kitabı kaynak olarak gösterilmemiştir.
Ayrıca 136. sayfadaki Dede türküsüne " Minayik köyünden" diye not düşülmüştür. Bu türkünün Minayik köyü ile ilgisi olmadığını her Arguvanlı bilir.
Sonuç olarak:
Her iki kitapta yer alan eserlerde çok sayıda yanlışlıklar vardır. Amaç kültürümüzü doğru şekliyle korumak ve yaşatmak ise yukarıdaki eksik ve yanlışların bundan sonraki çalışmalarda düzeltilmesi, var olan güzelliklerin geliştirilmesi gerekir. Eksiğiyle fazlasıyla bu tür çalışmalarda büyük emek vardır. Bunu göz ardı etmemek lazımdır. Ancak görülen eksiklerin de üzeri örtülmemeli, ortaya konarak düzeltilmesine yardımcı olunmalıdır.
" Bir yanlışı görüp de sesini çıkarmayanlar o yanlışa katılıyor demektir."
HASAN BASRİ KILIÇ
