Alevi mürşitleri Aleviliğin başlangıcını anlatırlarken: 'Ayin-i Cem ilk ne zaman ve nerede yürütülmüşse Alevilik deo zamanda ve o mekanda başlamıştır' derler. Bu mürşit sözünden hareketle kimileri ısrarla ilk Ayin-i Cem'in günümüzden bin dört yüz yıl evvel Arap Yarımadasında Hz.Ali'nin toprak damlı evinde yürütüldüğünü ve dolaysıyla Aleviliğin Hz.Ali ile başladığını öne sürüyorlar.

Elimizde Hz.Ali'nin evinde cem kurulduğuna, bağlama çalınıp, nefesler söylenip semah dönüldüğüne dair hiçbir kayıt yok. Bırakın Hz. Ali'nin bağlama çalıp, semah dönmesini, cem yürütmesini, elimizde Hz.Ali'nin Alevi erkânından, Alevi inancından haberdar olduğunu kanıtlayacak en küçük bir bilgi ya da belge kırıntısı dahi yoktur.

Hurafeleri bir kenara bırakıp gerçeklerin ardına düştüğümüzde; Alevi inanışının temel taşı ve Aleviliğin yegane ibadet biçimi olan Ayin-i Cem törenine ait ilk yazılı belgeyi Paris Louvre müzesinde buluruz. Bu belge 'Gudea Silindiri' olarak bilinen bir Sümer silindir tabletidir.. Sümer uygarlığının son reformisti, Lagaş şehir devletinin ünlü prensi Gudea tarafından MÖ.2125 yıllarında yazdırılan 50 cm boyunda 33cm çapındaki bu silindir tablet Alevi Ayin-i Cem töreninin uzak geçmişine ışık tutacak en eski yazılı belgedir. Ayin-i Cem, Cem Evi’nin ayin için hazırlanması ile başlar, ayinde sunulacak yiyecekler, (lokma), içkiler (dem) ve Ayin-i Cem’i başlatacak çerağ (çıra-mum) hazırlanır. Sonra ayini yöneten pir (ya da dede) törende hizmet görecek on iki hizmetliyi seçer. Ayin-i Cem çerağ uyarılması yada delil uyarılması adı verilen ritüelle başlar.

Gudea silindirinde önce dört-beş bin yıl önce Sümer'de yapılan törenin hazırlık safhası anlatılıyor “…Gudea bir dizi ilahın yardımıyla tapınağı (cem evi) temizledi...törende (Ayin-i Cem) kullanılacak bütün yiyecekler (lokma) adak içkilerini (dem) ve tütsüleri (çerağ) hazırladı... Bunun ardından tapınağın (cem evi) gereksinimlerini karşılayacak bir gurup hizmetliyi (on iki hizmetli) atama işine geçti.” (parantez içlerini ben yazdım) Sümer tabletinde bu girişten sonra törende görevlendirilen on iki hizmetlinin adları sayılıyor. 1. Kapıcı (gate keeper) 2. Kahya / Değnekçi (butler) 3. Nezaretçi /Gözcü (bailiff) 4. Silahtar (armaurer) 5. Müzisyen /zakir (musician) 6. Kuşbaz (game keeper) 7. Keçi Çobanı/Kurbancı (goatherd) 8. Dalyan Denetçisi (fisheries inspector) 9. Ulak /Peyik (messenger) 10. Tahıl Denetçisi (grain inspector) 11. Mabeyinci (chamberlain) 12. Arabacı (coachman) Alevi Ayin-i Cem’inde yer alan On iki Hizmetli'nin adları şunlar 1. Pir Mürşit 2. Rehber 3. Gözcü (Yoklamacı) 4. Çerağcı (Delilci) 5. Zakir 6. Süpürgeci 7. Kurbancı (kimi bölgelerde Sofracı) 8. Saka 9. Peyik 10. Pervane (Semahcı) 11. Sucu-Kuyuccu 12. Kapıcı Eski Çağda Sümer'de yapılan ayin ile bugün Anadolu'da halen yürütülen Alevi Ayin-i Cemleri arasındaki tek fark on iki hizmetlinin kimilerinde görülen farklı isimlendirmeler.

Bu farklılıklar da; Anadolu’nun çeşitli bölgelerindeki Ayin-i Cem’lerinde on iki hizmetlinin isimlendirilmelerinde yer yer görülen farklılıklardan çok da fazla değil. Lokma, dem, çerağ ve on iki hizmetli dışında Alevi Ayin-i Cem töreni ile Sümer töreni arasında bir benzerlik daha var; Sümer dini törenleri müzisyenlerin çaldığı “balag” adını verdikleri bir müzik aleti ile müzik eşliğinde yapılırdı. Bugün Anadolu’da Aleviler’in Ayin-i Cem’leri de müzik eşliğinde yapılıyor. Bu törende kullanılan müzik aletinin adı herkesin bildiği gibi “bağlama” dır.

ERDOĞAN ÇINAR - ALEVİLİĞİN GİZLİ TARİHİ  Not: Dostlardan gelen maillerde ve bir önceki yazı altına düşülen yorumlarda sözünü ettiğimiz Gudea Silindiri'nin nerede bulunduğu, gerçek olup olmadığı ve Sümer dilinde yazılmış bu silindir tabletin tercümesinin kimler tarafından yapıldığı merak konusu edildi.

Müsadenizle kısa bir bilgilendirme daha yapacağım: -Sözünü ettiğimiz Gudea Silindiri 1877 yılında Ernest de Sarzec tarafından antik Girsu şehrinde (Irak) bulundu. -Bu silindir tablet halen Paris, Louvre müzesinde Eski Çağ/Yakın Doğu bölümünde sergilenmektedir. Silindir tabletin müze kayıt numarası 1512 dir. -Gudea silindiri ilk kez 1905 yılında tercüme edildi. Sonraki yıllarda çok sayıda Sümerolog bu metin üzerinde çalıştı. Bu metin üzerinde en son ve en kapsamlı çalışmayı duayen Sümerolog Prof. Samuel N. Cramer (Şikago Üniversitesi) yaptı.

Benim yazımda kullanılan tercüme Cramer'e aittir. Dileyen arkadaşlar Samuel Noah Cramer'in Türkçede de yayınlanan 'Sümerliler' adlı eserin 186. sayfasına bakabilirler (Kabalcı Yayınları).

Erdoğan Çınar

Haber Kaynağı: Mehmet Ali Çabuk