Arapgir’de 787 Yıllık Cemevi
Vahap Güner
Arapgir ilçesine bağlı olan Onar köyünde Şeh Hasan Onar tarafından yapılan cemevinin 787 yıl önce yapıldığı ve günümüze kadar korunduğu açıklandı. Tarihin ilk cemevlerinden biri olan Büyük Ocak Cemevini ziyaret eden CHP Malatya Milletvekili Veli Ağbaba, Onar köyündeki tarihi varlıkları tanıtmak ve korunması amacıyla Ankara’da girişimde bulunacağını belirterek, “Onar köyündeki 8 asırlık Cem evi, -cemevi yoktur- diyenlere en iyi cevaptır” dedi.
Arapgir İlçesi'nin Onar Köyü'nde her yıl geleneksel olarak gerçekleştirilen Şeh Hasan Onar’ı anma etkinliğinde, Onar köyünün 800 yıl önce kurulduğu ve köyde bulunan kaya mezarlarını ise 5 bin yıl öncesini gösterdiğinin anlatılması anma etkinliğine katılanları hayrete düşürdü. CHP Milletvekili Veli Ağbaba, Arapgir Kaymakamı Ercan Turan, Arapgir Belediye Başkanı Haluk Cömertoğlu, Malatya Gazeteciler Cemiyeti Başkanı Haydar Karaduman, ve çok sayıda konuk şaşkınlıklarını ifade ederken, törende bulunan Karacaahmet Sultan Kültürü Tanıtma, Dayanışma ve Türbesini Onarma Derneği Genel Başkanı Muharrem Ercan, Araştırmacı Yazar Dr. İsmail Kaygusuz , Onar Köyü dernek başkanı Mehmet Ali Tanrıverdi, Ocak Köyünden Mehmet Yaman Dede ise konuşmalarında tarihin en eski cemevinin Onar köyünde olduğunu açıkladılar.
Onar köyünden olan ve halen Londra’da ikamet eden Araştırmacı-Yazar Dr. İsmail Kaygusuz Şeyh Hasan Onar'ın tarihsel ve inançsal kimliği hakkında yaptığı araştırmayı konu alan konuşmasında, Şeyh Hsan Onar’ın Türkmen toplulukların çok çeşitli kolları olan Bayat oymağının ana tarafından Ali soylu inançsal başkanı (Şeyhi), ve yönetici önderi (Begi) konumunda olduğunu belirterek “Onar köyündeki Mezar taşı üzerindeki damga Bayat boyu damgalarının bir çeşitlemesidir. 22 Nisan 1224 tarihinde (Hicri 621) Sultan Alaaddin Keykubat (1220-1237) adına, “Mir-i Azam beledisi”, yani bölgenin yüce Emiri tarafından Şeyh Hasan Oner’e, sınırları belirtilen ve içinde bugün Onar köyü bulunan arazi Zaviye vakfı olarak verildiğine dair Vakıfname bulunmaktadır. Onar köyü, böylece sınırboyu yerleşim yeri olarak burası, kendisine bağlı Türkmen aşiretlerinin inançsal ve yönetim merkezi durumuna girmiştir” dedi.
“BİLİNEN EN ESKİ CEMEVİ ONAR KÖYÜ’NDEDİR”
Dr. İsmail Kaygusuz Tarihte bilinen eski cemevinin Onar köyünde olduğunu açıklayarak “1224 yılında Selçuklu Sultanı Alaaddin’in Malatya Emiri’nden aldığı “Zaviye Vakıf Belgesi” ile Şeyh Hasan Onar tarafından kurulmuş ve “Şeyh Hasan Oner Zaviyesi”ne ait Büyük Ocak ve daha sonra oğlunun kurduğu Şeyh Bahşiş adlarıyla hala yaşayan iki Meydanevi/Cemevi vardır. 300-400 kişiyi içine alan ve kare planlı bu iki yapının da duvarları penceresizdir. Çok sayıda direklerle –ki bunlardan ortada bulunan kutsal Karadirek adı verilmiş olanın dibindeki postta Cemi yöneten Dede oturur- desteklenmiş kirişlerin üzerine küçülen kareler biçiminde oturtulmuş bu ilkel Selçuklu mimari ev tipinin, kırlangıç ya da bingi çatısı/damı ve ortasında pencere ve baca görevi yapan bir açıklık bulunmaktadır. Küçük çaplı bir yarım kubbenin altında yandan dışarı dönük 50-60 cm. çapında oyulmuş birer delik taş koyulmuştur bu açıklığa. İkisi de kutsal mekânlar olarak, biçimlerini bozmadan onarıla onarıla 787 yıl boyunca “Cemevi” olarak, bugüne kadar yaşatılmıştır. Pir Sultan Abdal’da Çaldıran Sonrası Gizlenme Yıllarında Onar köyüne uğradığı söylenmektedir” diye konuştu.
Şeyh Hasan Onar’ı anma etkinliğinde konuşan Arapgir Belediye Başkanı Halük Cömertoğlu’da kendisininde bu bölgeden gidenlerden biri olduğunu belirterek Arapgir’in tarihiyle, eserleriyle gözde yerleşim yerlerinden biri olduğunu anlattı. Arapgir Kaymakamı
Arapgir Kaymakamı Ercan Turan’de Şeyh Hsan Onar’dan övgüyle
bahsederek, 6 bin yıl öncesine dayanan tarihi eserlere dikkat çekti.
AĞBABA: “CEMEVİ YOK DİYENLERE ONAR KÖYÜ CEVAPTIR”
Kalabalık bir ziyaretçi gurubuyla Şeyh Hasan Onar tarafından yaptırılan Büyük Ocak adıyla bilinen 787 yıl öncesinde yapılan Cem evini ziyaret eden CHP Malatya Milletvekili Veli Ağbaba, Onar Köyü Kurucusu Alevi Önderi Şeyh Hasan Onar'ın 8 asır önce yaptırdığı Cemevinin, cem evleri yoktur diyenlere en güzel cevap olduğunu belirterek “Buralarda hep sevgi, kardeşlik, barış var. Bu kültürde farklılaştırmak yok. Etnik ayrımcılık asla yok. Burada 1200'lü yıllardan kalma Cemevi var. Şimdi hala günümüzde Cemevleri ibadethane midir? değil midir? diye soruyorlar. Kimi kendini bilmezler cemevlerini cümbüş evi olarak söylüyorlar. Eğlence merkezi diyorlar. Oysa yüzyıllardır İnsanlar cemevlerinde ibadet yapıyorlar. Bunu inkar etmenin bir anlamı var mı? İşte bu 8 asırlık cem e vi cemevi yok diyenlere en iyi cevap olacaktır. Milletvekili olduğum süre boyunca TBMM'nde Cemevlerinin yasal ibadethane olması için elimden gelen tüm çabayı göstereceğim. Ayrıca Onar köyündeki tarihi eserlerin korunması ve tanotolması içinde çelişacağız. Önce Şeyh Hsan Onar ve Küllüyesini tüm dünyaya tanıtmamız lazım. Bir sempozyum düzenlemeliyiz” dedi.
BÜYÜK OCAK CEMEVİNİN MİMARİ ÖZELLİKLERİ
Araştırmacı Yazar İsmail Onarlı, Şeyh Hasan’ın Onar Köyü’nde inşa ettirdiği Cemevi ve Zaviye’nin binası ve müştemilatının adına; Sultan Onar Cemevi ya da Büyük Ocak da denmekte olduğunu belirterek, tarihi Cemevinin mimari özelliklerini şöyle anlatıyor:. Onar köyündeki Büyük Ocak meydan evinin yapısal mimari özellikleri üzerinde duracağız. Şeyh Hasan’ın 1224 yılında 12 direkli bir çadır görünümde inşa ettirdiği Sultan Onar Cemevi, Orta-Asya Gök-Tapınakları’na benzemektedir.
Büyük Ocak Tekkesi; 15x17 m2’lik boyutta, kareye yakın dikdörtgen planlı; 1,5 metrelik kalınlıkta 2,5 m. yüksekliğinde taş duvarlara bindirilmiş, yedi kat gökyüzünü ifade eden kırlangıç çatı, 12 direk üzerine kubbemsi oturtulmuş, içten çadır görünümlü.. Koçbaşlı direklerin üstüne kalın Hatıl Ağaçlar atılarak birbirine tutturulmuş; Hatılların üstüne 10-20 cm. aralıklarla Kisek Ağaçlar dizilmiş; Kiseklerin üstüne aralıksız ters yönde Mertek Ağaçlar dizilmiş; Merteklerin üstüne Aruda denen kısa ağaçlar aksi istikâmette sıralanmış; bunların üstüne de Hortut dalları ile ince çubuklar düzgün sıkça serilmiş; tüm bunların üstüne de Püşürük denen özel kırmızı toprak ile kıyılmış samanın karışımından olan çamur 15-20 cm. kaplanmış; En üstte yanı Dam’da; 20 cm. kalınlığında caşgan denilen özel killi yağlımsı kaygan toprak dama serilmiş. Damın üstündeki toprağı yağmura yaşa karşı sıkıştırmak için zil taş da denen granitten yapılmış 50-60 cm çapında 100-120 cm. boyunda silindir şeklinde, loğ denilen kaya kütlesinin iki yanının orta noktaları oyulmuş ve ağaç dil geçen özel bir ağaçtan yapılmış aparatla iki kişinin çektiği bodur sütun durmaktadır, damda...
Yarı kubbeleştirilmiş damın tam orta yerinde taştan oyulmuş bir pencere ve duman deliği vardır. Bu delik Gök-Tapınak'larındaki tüğünük denen ve evin tabanında yakılan ateşin dumanlarının çıktığı deliğin aynısı olup, güneşin ışınlarını da meydana yansıtan pencere işlevini görmektedir.
Yine kubbemsi damın ortaya yakın bölümünde bütün direklerden daha kalın ve siyah; üzerinde kahve ve kızıl beneklerin olduğu karadirek denen ve kutsal sayılan bir ağaç direk vardır.
Karadirek Göktapınak'larda simgeleşen kutup yıldızını ve varlık birliğini sembolize eden düşünceyi anlatmaktadır. On iki direkler, On iki İmamları ifade etmektedir. Aynı zamanda On iki Kabilenin oturduğu gedikleri belirlemekte, on iki hizmet sahiplerini ve on iki post makamını sembolize etmekte ve daire de oturma konumlarını belirtmektedir.
Cemevi’nin önünde; yemek pişirme yeri, aşevi, ekmek pişirme ocaği, kiler, hamam, hela, çamaşırhane gibi odacıklar vardır. Sağ yanda iki katlı tekkeşinevi, ahir, samanlık, odunluk, misafirhane vardir. Sol yanda ise bahçe vardır...
Mimari özelliklerini betimlediğimiz Şeyh Hasan’ın Onar Köyündeki ilk evi dediğimiz ya da tarihi kayıtlarda Onar Zaviyesi olarak geçen, halk arasında ise Büyük Ocak denilen yapı Selçuklu’ların ilk köyde inşa edilen Aristokrat bir Türkmen Beyi’nin malikhânesi (konutu) ve dini ibadet mekânı yani (Türkmen Kocalarının toplantı yaptıkları meclis salonu) divanıdır.”
.jpg)
